Ίδρυση

Ο εν Κωνσταντινουπόλει
Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος 
1861 – 1923

Ο Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος (ΕΦΣΚ) ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1861 και συνέχισε να δραστηριοποιείται μέχρι τα τέλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπήρξε ένας από τους λαμπρότερους φορείς πολιτισμού με στόχο την προώθηση της παιδείας όχι μόνο στην Ελληνορθόδοξη Κοινότητα της Κωνσταντινούπολης αλλά και σε ολόκληρη την αυτοκρατορία, στην οποία εκτείνονταν οι δραστηριότητές του.

Με τις πολυσχιδείς δραστηριότητές του, ο ΕΦΣΚ συνέβαλε στον πολιτισμό και στη διάδοση της γνώσης, και με την ίδρυση σχολείων, ανωτέρων και κατωτέρων, την έκδοση και διάθεση διδακτικών βιβλίων, καθώς και με την οικονομική ενίσχυση απόρων ελληνικών κοινοτήτων για τον ίδιο σκοπό.

Κατά τον Ηροκλή Βασιάδη, έναν από τους βασικούς εμπνευστές του Συλλόγου, η δημιουργία του απέβλεπε στη «συγκέντρωσιν των ενεργειών των εν τη Οθωμανική Αυτοκρατορία ελληνικών επαρχιών και εις την σκόπιμον σύμπραξιν πασών των εν αυταίς κοινωνικών τάξεων, λογίων, εμπόρων, κλήρου, λαού προς εκκαθάρισιν του ελληνικού χαρακτήρος από των ασχημιζόντων αυτόν ρύπων της πολυχρόνου δουλείας και αμαθείας, όπως και αύθις εν ταις της Ανατολής ταις χώραις αναλάμψωσι τα γνήσια του ελληνικού πνεύματος γνωρίσματα, το φιλελεύθερον, το φιλόπατρι, το φιλομαθές, το μεγαλοφυές, τουτέστιν  πρότυπα απαράμιλλα κληροδοτηθέντα τω ανθρωπίνω γένει υπό του ελληνικού έθνους».

Όπως φαίνεται μέσα από την αλληλογραφία του συλλόγου, οι επαφές του εκτείνονταν σε ένα ευρύ φάσμα που περιλάμβανε την οθωμανική εξουσία, εκκλησιαστικές αρχές, τις πρυτανικές αρχές του πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και ακαδημαϊκούς θεσμούς της Ευρώπης και των ΗΠΑ, όπως η Αρχαιολογική Εταιρεία της Ρώμης, το Πανεπιστήμιο John Hopkins της Βαλτιμόρης, η Ακαδημία Επιστημών του Μονάχου κ.λπ.

Με το νέο κανονισμό του 1871, διευρύνεται ο επιστημονικός χαρακτήρας του Συλλόγου και μετατρέπεται σε «πραγματικόν κέντρον ελληνικής εν τη οθωμανική αυτοκρατορία ενεργείας». Έτσι, στο 1ο άρθρο του Κανονισμού σκοπός του Συλλόγου «εστίν η των γραμμάτων εν γένει καλλιέργεια και διάδοσις κατά την Ανατολήν».

Από τότε, ο ΕΦΣΚ, σύμφωνα με τον Ηροκλή Βασιάδη, «αναλαμβάνων και καθήκοντα  εκπαιδευτικά, κατέστη  οιονεί Υπουργείον  Παιδείας των εν Τουρκία Ελλήνων».